Παϊκο, Ελλάδα, Ν. Κιλκίς: Ταξιδεύοντας υπό σκιάν

Ένα πανέμορφο βουνό, φιλικό και «ήμερο», με πολλή βλάστηση και άφθονα νερά. Αυτό είναι με δυο κουβέντες το όρος Πάικο, που βρίσκεται στα βορειοδυτικά του νομού Κιλκίς, στα σύνορα με το νομό Πέλλας, και οι ψηλότερες κορυφές του ακούν στα ονόματα Σκρα (1.097 μ.), Τσούμα (1.219 μ.), Βερτόπια (1.490 μ.), Πύργος (1.494 μ.), Κάντασι ή Καντάστι (1.607 μ.) και Γκόλα Τσούκα (1.650 μ.). Το Πάικο έχει το μεγαλύτερο δάσος καστανιάς στην Ελλάδα (περίπου 4.500 στρέμματα), ποτάμια και λίμνες καθώς και γραφικότατους οικισμούς...

ΗΜΕΡΑ ΠΡΩΤΗ
To ταξίδι ξεκίνησε από Αθήνα, βέβαια, και ήταν από τα πιο άνετα που έχω κάνει. Ο κινητήρας «γουργούριζε» καθώς «κατάπινε» τα χιλιόμετρα και σχεδόν δεν κατάλαβα πότε πέρασα την Κατερίνη και πότε έστριψα προς Ευζώνους, Πολύκαστρο, Αξιούπολη, για να φτάσω στη Γουμένισσα, στους πρόποδες του Πάικου, που θα αποτελούσε το ορμητήριό μου για την εξερεύνηση του βουνού.
Αφού εγκαταστάθηκα στο δωμάτιο ενός όμορφου ξενώνα και μια και ήταν ακόμα νωρίς, ήπια έναν διπλό καφέ και ξεκίνησα για τις λίμνες του Πάικου και τους καταρράκτες του Σκρα. Προς τα πίσω λοιπόν, για Αξιούπολη, Φανό, Σκρα και τους καταρράκτες του.
Η Αξιούπολη είναι μια μικρή πόλη περίπου τριών χιλιάδων κατοίκων. Είναι κτισμένη στη δυτική όχθη του Αξιού και απέχει από Θεσσαλονίκη 62 χλμ. Μέχρι το 1926 λεγόταν Μποέμιτσα, οπότε και μετονομάστηκε σε Αξιούπολη. Στην κεντρική πλατεία υπάρχει ένας υπεραιωνόβιος πλάτανος, κατά την παράδοση, από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στα 3 χιλιόμετρα έξω από την πόλη θα βρούμε δεξιά μας το Mέγα Pέμα (Kότζα Nτέρε). Ειδυλλιακό μέρος, ιδανικό για ψάρεμα αλλά και για πικ-νίκ, ενώ υπάρχει μια πολύ καλή ταβέρνα και ξενώνας με αυτή την ονομασία.
Στο δρόμο θα περάσουμε κι άλλα ποταμάκια και θα δούμε τα γεφυράκια απ' όπου περνούσε το «Ντεκοβίλ» ή τρενάκι της Καρατζόβας.
Το επόμενο χωριό στο δρόμο μας είναι ο Φανός. Ωραίο χωριό περίπου διακοσίων κατοίκων, με πολυκύμαντη ιστορία από τα αρχαϊκά χρόνια και με παράδοση στο καλό τσίπουρο. Μου είχαν πει επίσης ότι το χωριό φημίζεται για τα σουβλάκια του, αλλά δυστυχώς δεν κάθισα να δοκιμάσω.

Το Σκρα (24 χλμ. από Αξιούπολη) είναι ο επόμενος σταθμός μας. Είναι ένα γραφικότατο χωριό, γνωστό από την ομώνυμη μάχη κατά των Βουλγάρων στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που θεωρείται μια από τις σημαντικότερες νικηφόρες μάχες του ελληνικού στρατού. Το χωριό πήρε την ονομασία του από την κοντινή κορυφή Σκρα Ντι Λέγκεν. Εχει μια όμορφη πλακόστρωτη πλατεία κι ένα μικρό αλλά πλούσιο μουσείο με ενθυμήματα της περίφημης μάχης. Εχει επίσης ένα πολύ πρωτότυπο έθιμο που το λένε «Κρουτς». Κάθε δεύτερη μέρα του Πάσχα, ο ιερέας φυτεύει αντίδωρο σε τρία από τα παλαιότερα δέντρα του γύρω δρυοδάσους. Κατά τους κατοίκους, από τότε που άρχισε αυτό να γίνεται, ουδέποτε χτύπησε το χωριό κεραυνός!
Στα 4 χιλιόμετρα από το χωριό, σε μια μικρή κοιλάδα που μοιάζει με κρατήρα, βρίσκονται οι καταρράκτες και η περίφημη Γαλάζια Λίμνη. Εκεί υπάρχει χώρος στάθμευσης, όπου θα αφήσουμε το αυτοκίνητο και θα κατεβούμε με τα πόδια. Η διαδρομή, ή πιο σωστά η κατάβαση, είναι των 7 - 8 λεπτών. Η ανηφορική επιστροφή είναι κατιτίς παραπάνω, αναλόγως των κιλών σας και των πνευμόνων σας!
Κατεβαίνουμε με τη μουσική υπόκρουση των νερών που τρέχουν. Κάτω, καθώς περνάμε το πλάτωμα, η βλάστηση είναι οργιαστική. Στο ωραιότατο ξυλογέφυρο, αν κατεβούμε από αριστερά και προχωρήσουμε στην όχθη περίπου 50 μ., θα δούμε τους πολλαπλούς καταρράκτες. Και μέσα στα νερά, εκεί που δεν είναι ορμητικά, μπορούμε να βρούμε πολλές καραβίδες και καβούρια. Περνάμε το ξυλογέφυρο και μετά περίπου 50 μ. στο αριστερό μας χέρι θα δούμε τη Σμαραγδένια Λίμνη. Μια μικρή λιμνούλα με έναν μεγαλούτσικο καταρράκτη στη μια της άκρη, η οποία οφείλει την ονομασία της στο χρώμα που προσδίδουν στα νερά οι ασβεστοποιημένοι και απολιθωμένοι οργανισμοί που βρίσκονται στον πυθμένα. Οπωσδήποτε να έχετε μαγιό μαζί σας, αλλιώς θα το μετανιώσετε!
Πίσω στο καλό μας αυτοκίνητο -καταραμένη η ανηφόρα- και πίσω για τη Γουμένισσα. Επιστρέφοντας, μεταξύ Φανού και Αξιούπολης θα δούμε πινακίδα αριστερά μας που γράφει «Προς Λίμνη Μεταλλείου». Αυτός είναι ο εύκολος δρόμος. Χωματόδρομος καλής βατότητας που μπορείτε να τον κάνετε και με συμβατικό αυτοκίνητο. Εμείς, πάλι, θα επισκεφτούμε τη Λίμνη Μεταλλείου από άλλη μεριά, την επόμενη μέρα.
Πίσω, τώρα, για να περιδιαβούμε τη Γουμένισσα. Για την προέλευση της ονομασίας η πιθανότερη εκδοχή, κατά την τοπική παράδοση, είναι πως ληστές κρέμασαν τον ηγούμενο της μονής και απ' αυτόν πήρε η πόλη το όνομα Γουμέντσε-α, που σημαίνει τόπο του ηγούμενου και αργότερα έγινε κατά παραφθορά Γουμένισσα. Κτισμένη στους πρόποδες του Πάικου, στα 250 υψόμετρο, με πληθυσμό περίπου 4.500 κατοίκους, είναι γνωστή και ως «Εύυδρος και Εύοινος Κώμη», για την αφθονία των υδάτων και των εξαίρετων κρασιών της που είναι Ο.Π.Α.Π. (Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητος). Είναι πρωτεύουσα της επαρχίας Παιονίας, αλλά σήμερα κατέχει ένα μικρό μέρος από τη μεγάλη χώρα των Παιόνων, που εγκαταστάθηκαν εδώ πριν από τον Τρωικό πόλεμο (1194 π.Χ). Κατά την Τουρκοκρατία, η Γουμένισσα χαρακτηρίστηκε αυτοδιοικούμενη και απέκτησε προνόμια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να εξελιχθεί σε οικονομικό, πολιτισμικό και θρησκευτικό κέντρο. Σήμερα, οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία, ενώ σιγά-σιγά ανακαλύπτουν και την «ανακαλύπτει» ο τουρισμός. Περιδιαβαίνοντάς τη θα καταλάβετε, από τα λίγα παλιά σπίτια που έχουν διασωθεί, το παλιό της μεγαλείο. Και, βέβαια, να επισκεφτείτε τα οινοποιεία της (Αϊδαρίνης, Ευτυχίδης, Μπουτάρης, Τάτσης, Χατζηβαρύτης) και να δοκιμάσετε τα κρασιά της.
ΗΜΕΡΑ ΔΕΥΤΕΡΗ
Ξεκινάμε για την ανάβαση στο Πάικο, στο οροπέδιο που έχει στην κορυφή, και από εκεί για τους δασικούς δρόμους του. Η ολονύκτια καλοκαιρινή βροχή, βέβαια, θα μας δοκιμάσει αλύπητα.
Το πρώτο χωριό που βρίσκουμε στο δρόμο μας είναι η Γρίβα στα 5 χιλιόμετρα από τη Γουμένισσα και στα 470 υψόμετρο. Κρίβα είναι η παλιά του ονομασία και οι περίπου οκτακόσιοι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη δενδροκομία και την υλοτομία. Το χωριό κατοικείται με βεβαιότητα από το 817 μ.Χ. Η χρονολογία αυτή προκύπτει από ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες που διασώζονται στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου.
Η Καστανερή, το χωριό του κάστανου, είναι το επόμενο που θα βρούμε. Βρίσκεται στη μέση του μεγάλου καστανοδάσους και, σύμφωνα με την παράδοση, ο οικισμός δημιουργήθηκε πριν από 260 χρόνια από κτηνοτρόφους και φυγόδικους που δεν άντεχαν την τουρκική κυριαρχία στην περιοχή.
Σε όλη τη διαδρομή, τα πρανή του δρόμου είναι γεμάτα άγριες φράουλες, που τον Ιούνιο είναι η εποχή τους. Καμία σχέση με τις φράουλες που ξέρουμε. Είκοσι φορές πιο αρωματικές, και ας έχουν το μέγεθος ενός μέτριου ρεβιθιού. Μάζεψα πάρα πολλές. Τόσες που πάνω από μισό κιλό έφερα στους συναδέλφους για να δοκιμάσουν.
Επόμενος σταθμός μας είναι τα Μεγάλα Λιβάδια, σε ένα οροπέδιο στα 1.250 υψόμετρο, ανάμεσα στις κορυφές Πύργος, Βερτόπια και Κάντασι. Μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ένας από τους μεγαλύτερους βλαχόφωνους οικισμούς της Μακεδονίας. Ο Αυστριακός περιηγητής Weigand βρίσκει, το 1889, 400 σπίτια και 2.000 κατοίκους. Στα Μεγάλα Λιβάδια θα βρείτε έναν κοινοτικό ξενώνα με ταβέρνα και ένα όμορφο μπαρ σε στυλ αλπικού chalet, που, εκτός από ποτά και καφέδες, σερβίρει τσίπουρα με μεζεδάκια. Σχεδόν όλο το οροπέδιο καλλιεργείται με πατάτες, οι οποίες φημίζονται για τη νοστιμιά τους. Υπάρχουν ακόμη δύο μικρές λίμνες, που το καλοκαίρι σχεδόν εξαφανίζονται.
Το οροπέδιο περικλείεται από πυκνά δάση οξιάς. Από το χωριό ο δρόμος συνεχίζεται άσφαλτος, ως επί το πλείστον, για τον Αρχάγγελο και την πεδιάδα της Αριδαίας. Ξεκινούν όμως και διάφοροι δασικοί δρόμοι. Μέσω Εμπέδων (όπου υπάρχει το παλιό αεροδρόμιο των ανταρτών) για Ελευθεροχώρι Γιαννιτσών, για το Θεοδωράκι Αριδαίας, για την Κωνστάντια Αριδαίας καθώς και αυτός που πήρα εγώ -νομίζω ο χειρότερος- μέσω της ορεινής διάβασης της Κρένας στα 1450 μ. για Κούπα, Σκρα και Λίμνη Μεταλλείου.
Η διαδρομή, βεβαίως, μαγευτική, αλλά η παχιά λάσπη του δρόμου απαιτούσε όλες τις αισθήσεις σε επιφυλακή. Οντως το Grand Vitara «δεν μάσησε», και ας μην είχε τρακτερωτά λάστιχα. Βέβαια, αν είχε, θα απολάμβανα περισσότερο το τοπίο, που ήταν υπέροχο και με πολλές... συναντήσεις. Είδα αγριόγατα για τρίτη φορά στη ζωή μου, αρκούδα για δεύτερη, ζαρκάδια για πολλοστή, όπως ομοίως σκίουρους, σκαντζόχοιρους, χελώνες και μεγάλες δεντρογαλιές. Ομως, για πρώτη φορά έφαγα καραβίδες του γλυκού νερού που έπιασα εγώ. Συνολικά εφτά τον αριθμό, τις οποίες αλίευσα σε παρακείμενο ρέμα με την απόχη μου. Διότι, όπως ξέρετε, τα εργαλεία κάνουν τον μάστορα!
Η Λίμνη Μεταλλείου όπου κατέληξα είναι μια πρόσφατα κατασκευασμένη λίμνη για τις αρδευτικές ανάγκες της περιοχής. Εχει μήκος 2 χλμ. και μέγιστο βάθος 35 μ. H τοποθεσία είναι πανέμορφη, αλλά δυστυχώς αναξιοποίητη. Το μόνο που υπάρχει εκεί είναι το παλιό μεταλλείο στο οποίο εργάστηκε ως αρχιεργάτης από το '36 ώς το '38 ο Γιώργος Zορμπάς, ήρωας του έργου του Kαζαντζάκη «Aλέξης Zορμπάς», πριν φύγει για να εγκατασταθεί στα Σκόπια. Πίσω πάλι στη Γουμένισσα, γιατί η ώρα πέρασε, μέσω Αξιούπολης για ξεκούραση και επιστροφή, δυστυχώς, στην Αθήνα.

ΠΩΣ ΠΑΜΕ
Mε το άνετο Ι.Χ. μας θα διανύσουμε 543 χλμ. από Aθήνα ή 80 χλμ. από Θεσσαλονίκη για να φτάσουμε στη Γουμένισσα.